بیماری‌های خودایمنی گروهی از اختلالات ایمنی هستند که در آن‌ها سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول‌ها و بافت‌های خود حمله می‌کند. این بیماری‌ها به دو دسته ارگان خاص (مانند تیروئیدیت هاشیموتو و بیماری سلیاک) و سیستمیک (مانند لوپوس اریتماتوز سیستمیک و آرتریت روماتوئید) تقسیم می‌شوند. پانل آزمایش‌های بیماری‌های خودایمنی شامل تست‌های کلیدی برای بررسی پاسخ ایمنی بدن به این بیماری‌ها است. مهمترین آزمایش‌ها در این پانل شامل آنتی‌بادی‌های ضد هسته (ANA) است که برای ارزیابی بیماری‌های خودایمنی سیستمیک نظیر لوپوس کاربرد دارد. آزمایش dsDNA به طور اختصاصی در تشخیص شدت لوپوس به‌کار می‌رود و تست های آنتی‌بادی‌های ضد Sm، Ro/SS-A و La/SS-B نیز برای تایید بیماری‌هایی نظیر سندرم شوگرن و لوپوس ضروری هستند.
برای تشخیص آرتریت روماتوئید، از تست‌های RF (روماتوئید فاکتور) و Anti-CCP (آنتی‌بادی ضد پپتید سیترولینه) استفاده می‌شود که حساسیت و اختصاصیت بالایی دارند. آزمایش‌های مرتبط با سیستم کمپلمان (مانند C3 و C4) نیز در بررسی فعالیت لوپوس و واسکولیت موثرند. جهت شناسایی بیماری‌های تیروئیدی خودایمن، آزمایش Anti-TPO و Anti-Tg به کار می‌رود که برای بررسی بیماری‌هایی مانند تیروئیدیت هاشیموتو و گریوز اهمیت دارند. همچنین، آزمایش‌های مربوط به مارکرهای عفونی مانند Anti-Phospholipid Antibodies برای تشخیص سندرم آنتی‌فسفولیپید، که با اختلالات انعقادی و سقط مکرر همراه است، به کار می‌روند.
تفسیر نتایج این آزمایش‌ها نیازمند دقت و بررسی دقیق علائم بالینی بیمار است. نتایج مثبت معمولاً نشانه‌ای از وجود بیماری هستند، اما ممکن است در برخی افراد سالم نیز مشاهده شوند. از سوی دیگر، نتایج منفی وجود بیماری را به طور کامل رد نمی‌کند، زیرا در برخی مراحل بیماری، آنتی‌بادی‌ها کاهش یافته یا به سطح غیرقابل تشخیص رسیده‌اند. این پانل آزمایش‌ها نه تنها در تشخیص بیماری‌های خودایمنی کاربرد دارند، بلکه نقش مهمی در پایش شدت بیماری و بررسی اثربخشی درمان ایفا می‌کنند. این آزمایش‌ها، در تلفیق با علائم بالینی و تاریخچه بیمار، ابزار قدرتمندی برای مدیریت موثر این اختلالات پیچیده هستند.
– –
مهمترین تست های تشخیص بیماری های خودایمنی عبارتند از:
–
1- آزمایش آنتی‌بادی‌های ضد هسته (ANA یا Anti-Nuclear Antibody):
هدف از این تست، بررسی حضور آنتی‌بادی‌های ضد هسته در خون. این آنتی‌بادی‌ها در بسیاری از بیماری‌های خودایمنی (مانند لوپوس و اسکلرودرما) یافت می‌شوند، است. این تست در اولین مرحله برای بررسی اختلالات خودایمنی سیستمیک درخواست می شود و اغلب در بیماران با لوپوس، اسکرودرمی، شوگرن و واسکولیت مثبت می‌شود.
–
2. آزمایش آنتی‌بادی dsDNA (Double-Stranded DNA):
تست آنتی بادی dsDNA، برای تشخیص آنتی‌بادی‌هایی که به DNA دو رشته‌ای متصل می‌شوند، کاربرد دارد. این تست بسیار اختصاصی برای لوپوس اریتماتوز سیستمیک (SLE) می باشد و معمولاً در موارد حاد لوپوس این آزمایش مثبت است. همچنین آنتی بادی dsDNA برای بررسی پایش شدت بیماری و پاسخ به درمان درخواست می شود.
–
3. آزمایش Anti-Sm (Smith Antibodies):
این آزمایش برای اندازه‌گیری آنتی‌بادی علیه پروتئین نوکلئار Sm درخواست می شود و در بیماران مبتلا به لوپوس دیده می‌شود و برای تشخیص کمک‌کننده است. این تست برای بیماری SLE بسیار اختصاصی است.
–
4. آزمایش آنتی‌بادی Anti-SS-A/Ro و Anti-SS-B/La:
این دو آزمایش در شناسایی آنتی‌بادی‌های مرتبط با سندرم شوگرن کاربرد دارد و برای تشخیص سندرم شوگرن و در مواردی از لوپوس درخواست می شود. همچنین ممکن است در بیماران با لوپوس نوزادی نیز دیده شود.
–
آزمایش RF (Rheumatoid Factor):
هدف از این آزمایش، شناسایی فاکتور روماتوئید، یک آنتی‌بادی علیه ایمونوگلوبولین G بوده و برای تشخیص آرتریت روماتوئید (RA) می باشد. همچنین ممکن است در سایر بیماری‌های خودایمنی نیز دیده شود، اما حساسیت و اختصاصیت این تست محدود است.
–
6. آزمایش Anti-CCP (Cyclic Citrullinated Peptide Antibodies):
هدف از درخواست آنتی بادی ضد CCp، بررسی آنتی‌بادی‌های ضد CCP است. این تست اختصاصی برای آرتریت روماتوئید با حساسیت و اختصاصیت بالا می باشد و برای تشخیص زودهنگام RA و پیش‌بینی پیشرفت آن کاربرد دارد.
–
7. آزمایش Complement Panel (C3 و C4):
این آزمایش برای بررسی سطح اجزای سیستم کمپلمان در خون می باشد. کاهش در سطح C3 و C4 در لوپوس فعال یا واسکولیت مشاهده می‌شود.
–
8. آزمایش Anti-Phospholipid Antibodies:
این آزمایش جهت بررسی آنتی‌بادی‌های آسیب‌رسان به فسفولیپیدهای غشای سلولی می باشد، و شامل آزمایش های Anti-Cardiolipin Antibodies، Lupus Anticoagulant و Anti-β2 Glycoprotein I است. تشخیص سندرم آنتی‌فسفولیپید (APS) و ارتباط آن با اختلالات انعقادی یا سقط مکرر از کابردهای این آزمایش است.
–
آزمایش Anti-Histone Antibody:
این آزمایش جهت تشخیص آنتی‌بادی‌هایی که به هیستون متصل می‌شوند، می باشد و معمولاً در لوپوس ناشی از دارو (Drug-Induced Lupus) مثبت می شود.
–
10. آزمایش‌های تیروئیدی (Anti-TPO و Anti-Tg):
این آزمایش برای تشخیص آنتی‌بادی‌های تیروئیدی در بیماری‌های خودایمنی مثل هاشیموتو و گریوز است و در نتیجه برای تشخیص بیماری‌های هیپوتیروئیدی یا هیپرتیروئیدی ناشی از تیروئیدیت خودایمنی اهمیت دارد.
–
11. آزمایش ANCA (Anti-Neutrophil Cytoplasmic Antibodies):
شناسایی آنتی‌بادی‌های علیه گرانول‌های نوتروفیل (ANCA) در تشخیص واسکولیت‌های مرتبط با ANCA مانند گرانولوماتوز وگنر یا پلی‌آرتریت میکروسکوپی بسیار کمک کننده است.
–
12. آزمایش CRP و ESR:
این مارکرها سطح التهاب سیستمیک را نشان می‌دهند و برای پایش فعالیت بیماری‌های التهابی خودایمنی به کار می‌روند.
