محلول نگهدارنده و فیکساتیو نمونه مدفوع – بهار افشان

مقدمه

محلول نگهدارنده و فیکساتیو نمونه مدفوع مواد شیمیایی هستند که جهت حفظ کیفیت و یکپارچگی نمونه‌های مدفوع مورد استفاده قرار می‌گیرند. این محلول‌ها مانع از تخریب سلول‌ها، باکتری‌ها، انگل‌ها و اجزای موجود در نمونه می‌شوند و به حفظ خصوصیات فیزیکی و شیمیایی نمونه در طول مدت نگهداری کمک می‌کنند. استفاده از این محلول‌ها در آزمایشگاه پزشکی به‌ویژه در بخش انگل، میکروب‌شناسی و بیوشیمی کاربرد فراوان دارد.

انواع محلول‌های نگهدارنده و فیکساتیو نمونه مدفوع

محلول‌های نگهدارنده (Preservatives)

این محلول‌ها برای حفظ نمونه مدفوع در شرایط پایدار و جلوگیری از تحلل و تخریب پاتولوژی یا ساختارهای موجود در نمونه تا زمان انجام آزمایش استفاده می‌شوند. برخی از مهم‌ترین محلول‌های نگهدارنده عبارتند از:

فرمالین (Formalin) 10%: یکی از متداول‌ترین محلول‌های نگهدارنده مدفوع. برای حفظ انگل‌ها (مانند تخم، کیست یا لارو) در بررسی‌های انگل‌شناسی مورد استفاده قرار می‌گیرد. فرمالین توانایی حفظ ساختار انگل‌ها برای مدت طولانی دارد.

محلول SAF (Sodium Acetate Formalin):  ترکیبی از سدیم استات، فرمالین، و گلیسرول. مناسب برای حفظ انگل‌ها در بررسی‌های میکروسکوپی، رنگ‌آمیزی و آزمایش‌هایی مانند تشخیص انگل‌های کم‌تراکم.

فنول (Phenol 5%):  برای نگهداری طولانی‌مدت نمونه‌های مدفوع، مخصوصاً نمونه‌های عفونی. کاربرد کمتر نسبت بزیه فرمالین ولی جایگزین مناسب در برخی موارد خاص.

محلول‌های فیکساتیو (Fixatives)

محلول‌های فیکساتیو برای حفظ و تثبیت ساختارهای موجود در نمونه مدفوع، به‌ویژه هنگام انجام آزمایش‌هایی نظیر رنگ‌آمیزی میکروسکوپی استفاده می‌شوند. نمونه‌ها پس از فیکساسیون آماده بررسی‌های دقیق‌تر می‌شوند. مهم‌ترین فیکساتیوها عبارتند از:

PVA (Polyvinyl Alcohol): 4: ترکیب پایه برای حفظ انگل‌ها در رنگ‌آمیزی تریکروم است و  بهترین انتخاب برای نگهداری انگل‌های پروتوزوآ مانند آمیب‌ها و ژیاردیا می باشد.

Merthiolate-Iodine-Formaldehyde (MIF): ترکیبی از فرمالین، ید و مرکورکرم است و برای تثبیت انگل‌ها و میکروب‌ها و همچنین رنگ‌آمیزی اولیه ماکروب‌ها استفاده می‌شود.

Zenker’s Fixative: این فیکساتیو برای بررسی انگل‌های داخل سلولی و تثبیت ساختارهای حساس مناسب است.

کاربردهای محلول‌های نگهدارنده و فیکساتیو در آزمایشگاه پزشکی

حفظ نمونه برای مطالعات انگل‌شناسی

اصلی‌ترین کاربرد این محلول‌ها در بررسی وجود تخم‌ها، کیست‌ها و لاروهای انگل مانند آسکاریس، ژیاردیا، و انتاموبا هیستولیتیکا است و از تخریب انگل‌ها در اثر تغییرات محیطی یا گذشت زمان جلوگیری می کند.

نگهداری نمونه برای رنگ‌آمیزی یا بررسی میکروسکوپی

تثبیت ساختارهای سلولی و انگل‌ها جهت انجام رنگ‌آمیزی‌های خاص انگل‌شناسی (مانند تریکروم)، یا میکروسکوپی نوری و ایمونوفلورسانس.

بررسی باکتری‌شناسی (Microbiology)

محلول‌های نگهدارنده کمک می‌کنند که نمونه مدفوع برای مدت مشخصی پایدار باقی بماند تا امکان کشت و شناسایی باکتری‌های روده‌ای (مانند کمپیلوباکتر، سالمونلا، یا شیگلا) فراهم شود.

بررسی فلور روده و میکروب‌های مقاوم به دارو

جلوگیری از رشد باکتری‌های مزاحم و حفظ میکروب‌های هدف برای ارزیابی فلور طبیعی و مقاوم به دارو.

استفاده در مطالعه اجزای شیمیایی مدفوع

برای بررسی ترکیبات شیمیایی مدفوع (مانند چربی‌ها، پروتئین‌ها یا مواد شیمیایی) لازم است که نمونه در شرایط پایدار تا انجام آزمایش نگهداری شود.

محدودیت‌ها و نکات مهم در استفاده از محلول‌ها

محدودیت‌ها

تأثیر بر آزمایش‌های اختصاصی: برخی محلول‌های نگهدارنده (مانند فرمالین) ممکن است در کشت باکتری‌ها یا انجام آزمایش‌های ایمونولوژیک تداخل ایجاد کنند.

غیر قابل استفاده در کشت: نمونه‌هایی که با فرمالین یا سایر فیکساتیوها نگهداری می‌شوند، معمولاً برای کشت میکروبی مناسب نیستند زیرا این مواد باعث مرگ میکروارگانیسم‌ها می‌شوند.

سمیت شیمیایی: برخی محلول‌ها (مانند فرمالین) سمی هستند و نیاز به توجه ویژه در کار با آن‌ها وجود دارد.

تغییر اجزای نمونه: محلول‌های نگهدارنده ممکن است ساختارهای حساس نمونه (مانند پروتئین‌ها یا رنگ‌پذیری انگل‌ها) را تغییر دهند.

نکات مهم

انتخاب محلول مناسب: بسته به نوع آزمایش (مثلاً مطالعه انگل‌شناسی یا باکتری‌شناسی)، باید محلولی مناسب انتخاب شود.

رعایت استانداردها: حجم نمونه و نسبت محلول نگهدارنده باید به دقت رعایت شود (معمولاً نمونه باید حداقل با 3 برابر حجم محلول ترکیب شود).

نگهداری در دمای مناسب: پس از افزودن محلول نگهدارنده، نمونه باید در دمای کنترل‌شده (معمولاً 2–8°C) ذخیره شود.

محدودیت زمانی: برخی محلول‌ها برای استفاده طولانی‌مدت مناسب نیستند و برای بررسی‌های فوری (Short-term preservation) توصیه می‌شوند.

جمع‌بندی

محلول‌های نگهدارنده و فیکساتیو نمونه مدفوع نقش مهمی در حفظ نمونه برای بررسی‌های میکروبی، انگل‌شناسی، شیمیایی و هیستوپاتولوژیک دارند. این محلول‌ها از تخریب یا تغییر ساختارهای موجود در نمونه جلوگیری کرده و کیفیت آزمایش را بهبود می‌بخشند. با این حال، انتخاب محلول باید با توجه به اهداف آزمایش و محدودیت‌های آن صورت گیرد تا از نتایج کاذب یا ناقص جلوگیری شود.