آنتی سرم شیگلا – بهار افشان

مقدمه

شیگلا (Shigella) یکی از باکتری‌های بیماری‌زا و خطرناک انسانی بوده و عامل بیماری اسهال خونی (شیگلوز) است. این باکتری از نظر کلینیکی و بهداشتی اهمیت بسیاری دارد، به خصوص در کشورهایی با امکانات بهداشتی محدود. برای شناسایی و سروتایپینگ شیگلا، آنتی‌سرم‌های ویژه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرند و به میکروبیولوژیست‌ها در شناسایی گونه و سروگروه آن کمک می‌کنند.

شیگلا و آنتی‌ژن‌های خاص آن

باکتری شیگلا از نظر طبقه‌بندی به 4 گروه اصلی تقسیم می‌شود که هر یک دارای آنتی‌ژن سوماتیک (O) خاص خود هستند:

گروه A: Shigella dysenteriae (عامل اصلی شیگلوز شدید)

گروه B: Shigella flexneri (بیشترین عامل شیگلوز در کشورهای در حال توسعه)

گروه C: Shigella boydii (کمتر شایع است)

گروه D: Shigella sonnei (بیشتر در کشورهای توسعه‌یافته شایع است)

آنتی‌سرم‌های شیگلا برای شناسایی آنتی‌ژن O (سوماتیک) هر کدام از این گروه‌ها تولید می‌شوند تا گونه‌ها و سروتایپ‌های شیگلا شناسایی شوند.

آنتی‌سرم شیگلا چیست؟

آنتی‌سرم شیگلا سرمی است که حاوی آنتی‌بادی‌های اختصاصی علیه آنتی‌ژن‌های سطحی باکتری شیگلا است (معمولاً آنتی‌ژن سوماتیک O). این آنتی‌سرم برای شناسایی سریع و دقیق سروگروه یا سروتایپ‌های شیگلا از طریق آزمایش آگلوتیناسیون استفاده می‌شود.

کاربردهای آنتی‌سرم شیگلا

الف) تشخیص بالینی

آنتی‌سرم‌های شیگلا در شناسایی سریع گونه‌های مختلف باکتری در موارد عفونت‌های انسانی مانند اسهال خونی استفاده می‌شوند. این کاربردها شامل:

شناسایی سریع گونه‌ی عامل عفونت در نمونه‌های آزمایشگاهی (مانند مدفوع).

افتراق گونه‌های شیگلا از سایر باسیل‌های گرم منفی مشابه در محیط کشت.

ب) سروتایپینگ شیگلا

بیش از 40 سروتایپ شیگلا شناسایی شده است. سروتایپینگ به افتراق زیرگروه‌های مختلف شیگلا با استفاده از آنتی‌سرم اختصاصی کمک می‌کند.

این فرایند برای درک الگوهای اپیدمیولوژیک، بررسی شیوع بیماری در نواحی خاص و اقدامات کنترلی ضروری است.

ج) کنترل شیوع بیماری‌های منتقله از آب و غذا

شیگلا اغلب از طریق آب یا غذاهای آلوده منتقل می‌شود. استفاده از آنتی‌سرم برای شناسایی سریع عوامل آلودگی در طی شیوع‌ها، امکان کنترل بیماری را فراهم می‌کند.

د) تحقیقات اپیدمیولوژیک

بررسی شیوع گسترده یا همه‌گیری بیماری شیگلوز در جمعیت‌های انسانی با استفاده از اطلاعات سروتایپینگ انجام می‌شود.

شناسایی سویه‌های مسئول انتقال از انسان به انسان یا از منابع محیطی، از طریق آنتی‌سرم‌ها امکان‌پذیر است.

روش استفاده از آنتی‌سرم شیگلا در آزمایشگاه

آزمایش آگلوتیناسیون (لخته شدن) رایج‌ترین روش شناسایی با آنتی‌سرم شیگلا است:

1. کشت خالصی از نمونه مشکوک (مانند مدفوع) روی یک محیط کشت افتراقی مانند MacConkey agar یا XLD agar تهیه می‌شود.
2. یک کلنی مشکوک را به لام شیشه‌ای منتقل کنید.
3. 1-2 قطره از آنتی‌سرم اختصاصی (پلی‌والان یا اختصاصی) را روی کلنی اضافه کنید.
4. با حرکت دادن لام، واکنش را مشاهده کنید:

اگر واکنش آگلوتیناسیون (تشکیل توده) در حضور آنتی‌سرم انجام شود، شناسایی مثبت است.

در صورتی که واکنش منفی باشد، سایر آنتی‌سرم‌ها به ترتیب آزمایش می‌شوند تا سروگروه شناسایی شود.

انواع آنتی‌سرم شیگلا

آنتی‌سرم پلی‌والان (چندگانه): برای شناسایی اولیه گونه‌ها و زیرگروه‌های مختلف شیگلا استفاده می‌شود.

آنتی‌سرم اختصاصی (منووالان): برای افتراق نهایی گونه‌ها و سروتایپ‌های خاص به کار می‌رود.

محدودیت‌های آنتی‌سرم شیگلا

• به دلیل شباهت آنتی‌ژن‌های شیگلا با برخی از دیگر باکتری‌های خانواده‌ی Enterobacteriaceae (مانند اشریشیا کلی)، ممکن است نتایج مثبت کاذب رخ دهد.
• برای انجام این آزمایش‌ها نیاز به کشت خالص و تجربه مناسب است.
• استفاده از آنتی‌سرم‌ها می‌تواند محدود به هزینه‌های بالای تأمین آن‌ها در برخی آزمایشگاه‌ها باشد.

اهمیت آنتی‌سرم شیگلا در اپیدمیولوژی

شیگلا یکی از عوامل مهم بیماری‌های منتقله از آب و غذا است و سالانه میلیون‌ها نفر (به خصوص کودکان در مناطق کم‌درآمد) به عفونت ناشی از آن مبتلا می‌شوند. آنتی‌سرم شیگلا کمک می‌کند تا:

• گونه و سروتایپ خاص عامل بیماری شناسایی شود.
• الگوهای شیوع منطقه‌ای بررسی شود.
• اقدامات پیشگیرانه و درمانی (مانند مدیریت آنتی‌بیوتیک‌ها) به شکل مؤثرتری اجرا شود.

نتیجه‌گیری

آنتی‌سرم شیگلا یکی از ابزارهای کلیدی در میکروب‌شناسی و اپیدمیولوژی است که برای شناسایی، سروتایپینگ و کنترل عفونت‌های ناشی از این باکتری استفاده می‌شود. این آنتی‌سرم‌ها نقشی محوری در مبارزه با بیماری شیگلوز و پیگیری شیوع‌های ناشی از این پاتوژن خطرناک دارند.