تومورمارکرها و کاربردهای درمانی آن
نویسندگان: گروه علمی ایزی لب
مقدمه
تومورمارکرها (Tumor Markers) به عنوان شاخص های بیوشیمیایی، نقش محوری در تشخیص، پایش و پیش آگهی سرطان ایفا میکنند. اولین تومورمارکر شناختهشده به سال ۱۸۴۶ بازمیگردد که پروتئین Bence Jones در ادرار بیماران مبتلا به مولتیپل میلوما شناسایی شد. امروزه با پیشرفت فناوریهای ژنومیکس و پروتئومیکس، بیش از ۱۰۰ تومورمارکر بالینی مورد استفاده قرار میگیرند. این مقاله به بررسی جامع مکانیسمها، کاربردها، محدودیتها و آینده این مارکرها می پردازد.
طبقه بندی تومورمارکرها: مبانی و مثال ها
دسته‌بندی تومور مارکرها برای استفاده موثر آنها در تشخیص و مدیریت سرطان بسیار حائز اهمیت است. تومورمارکرها بر اساس ویژگی های ساختاری، منشأ بیولوژیکی و کاربرد بالینی به گروههای مختلف تقسیم می شوند. این تقسیم بندی به متخصصان کمک میکند تا:
۱. مکانیسم های تولید مارکر را درک کنند.
۲. روش های آزمایشگاهی مناسب را انتخاب نمایند.
۳. تفسیر بالینی دقیق تری ارائه دهند.
مهمترین انواع تقسیم بندی تومورمارکرها
تقسیم بندی تومورمارکرها بر اساس منشاء:
- مارکرهای تومور-اختصاصی: این مارکرها به‌طور معمول توسط سلول‌های سرطانی تولید می‌شوند و تنها در تومورها یافت می‌شوند. مثال‌هایی از این نوع مارکرها شامل ایدیو‌تیپ‌های ایمونو‌گلوبولین‌های تومور B سلولی و برخی نئوآنتی‌ژن‌های مرتبط با تومورها و القا‌شده توسط ویروس‌ها هستند .
- مارکرهای تومور-مرتبط: این مارکرها می‌توانند در بافت‌های نرمال نیز مشاهده شوند و شامل اکثریت مارکرهای شناسایی‌شده در سرطانها هستند. این دسته‌بندی می‌تواند بر اساس وزن مولکولی به زیرگروه‌هایی تقسیم شود:
- مارکرهای با وزن مولکولی کم: شامل ترکیباتی مانند نوکلئوزیدها، اسید سیالیک مرتبط با لیپید، پلی‌آمین‌ها و دیگر متابولیت‌ها می‌شود.
- مارکرهای ماکرومولکولی: این کلاس شامل آنتی‌ژن‌هایی است که در عمل بالینی بیشتر استفاده می‌شوند. این مارکرها شامل آنزیم‌ها، فاکتورهای رشد، هورمون‌ها، گیرنده‌ها، تعدیل‌کننده‌های واکنش بیولوژیکی، انکوژن‌ها و محصولات آنها و همچنین گلیکوکونژوگیت‌ها مانند گلیکوپروتئین‌ها و گلیکولیپیدها می‌شود.
انواع تومورمارکرها:
نام تست | سرطان های مرتبط | کاربردهای اصلی | سایرکاربردها | محدوده نرمال | ملاحضات مهم |
Thyroglobulin | تیروئید (پاپیلاری/فولیکولار) | – مانیتورینگ عود پس از تیروئیدکتومی | – همراه با TSH تحریک شده | <۱ ng/mL (پس از تیروئیدکتومی) | – آنتی بادی ضد تیروگلوبولین ممکن است نتایج را مختل کند |
CA-125 | تخمدان (اپیتلیال) | – مانیتورینگ پاسخ به درمان – تشخیص عود | – افتراق تومورهای بدخیم از خوشخیم (همراه با تصویربرداری) | <۳۵ U/mL | – افزایش در اندومتریوز، پانکراتیت، بارداری |
AFP (Alpha-Fetoprotein) | کبد (هپاتوسلولار)، ژرمسل (تستیکولار) | – تشخیص و استیجینگ – غربالگری در سیروز | – همراه با hCG در تومورهای ژرمسل | <۲۰ ng/mL | – افزایش در بارداری، هپاتیت حاد |
hCG (Human Chorionic Gonadotropin) | تستیکولار (غیرسمینوما)، تروفوبلاستیک | – تشخیص و مانیتورینگ تومورهای ژرمسل | – ارزیابی پاسخ به شیمی درمانی | <۵ mIU/mL (مردان و زنان غیرباردار) | – افزایش در بارداری، هیپوگنادیسم |
CEA (Carcinoembryonic Antigen) | کولورکتال، پستان، ریه، معده | – ارزیابی پیش آگهی – تشخیص متاستاز کبدی – مانیتورینگ عود | – همراه با CA 19-9 در پانکراس | <۵ ng/mL (غیرسیگاری) <۱۰ ng/mL (سیگاری) | – افزایش در بیماریهای التهابی روده، سیروز |
Calcitonin | تیروئید (مدولاری) | – تشخیص و غربالگری در MEN سندرم ها | – مانیتورینگ پس از جراحی | <۸٫۴ pg/mL (مردان) <۵٫۰ pg/mL (زنان) | – افزایش در نارسایی کلیوی، استفاده از PPIs |
Beta-2 Microglobulin | مولتیپل میلوما، لنفوم | – ارزیابی پیش آگهی و استیجینگ | – مانیتورینگ پاسخ به درمان | <۲٫۷ mg/L | – افزایش در نارسایی کلیوی، بیماری های خودایمنی |
PSA (Prostate-Specific Antigen) | پروستات (آدنوکارسینوما) | – غربالگری همراه با DRE – مانیتورینگ پاسخ به درمان – تشخیص عود | – افتراق بین هیپرپلازی خوشخیم (BPH) و سرطان | ۰–۴ ng/mL (سن-وابسته) | – افزایش در پروستاتیت، تروما – حساسیت بالا ولی اختصاصیت پایین |
HER2/neu | پستان، معده | – پیشبینی پاسخ به تراستوزوماب (Herceptin) | – تعیین پیش آگهی | وجود بیش ازحد (IHC 3+ یا FISH مثبت) | – تست های تأییدی: IHC، FISH، یا NGS |
CA 19-9 | پانکراس، مجاری صفراوی، کولورکتال | – مانیتورینگ درمان – تشخیص متاستاز | – همراه با CEA در سرطان معده | <۳۷ U/mL | – غیراختصاصی؛ افزایش در پانکراتیت، یرقان انسدادی |
کاربردهای درمانی تومور مارکرها
تومور مارکرها نقشی اساسی در مدیریت بالینی سرطان ایفا میکنند و اطلاعات حیاتی‌ای ارائه می‌دهند که می‌تواند به هدایت انتخاب‌های درمانی کمک کند. این نشانگرها به‌عنوان شاخص‌های بدخیمی عمل میکنند و در تشخیص، پیش‌آگهی و درمان انواع سرطان‌های جامد مفید هستند.
تشخیص و طبقه‌بندی بیماران
در بیماران بدون علامت، تومور مارکرها به‌طور بالقوه برای غربالگری زودهنگام بدخیمی مورد استفاده قرار میگیرند. در بیماران دارای علائم، این نشانگرها ممکن است به تشخیص افتراقی کمک کنند و به ارائه‌دهندگان خدمات بهداشتی این امکان را می‌دهند که تصمیمات درمانی دقیق‌تری بر اساس ویژگی‌های زیستی تومورها بگیرند
نقش پیش‌آگهی و تعیین پاسخ درمانی
تومور مارکرها می‌توانند به عنوان نشانگرهای پیش‌آگهی عمل کنند و اطلاعاتی ارائه دهند که ممکن است مستقل از عوامل بالینی سنتی باشند. به عنوان مثال، فعال‌کننده پلاسمینوژن اوروکیناز (uPA) در ارزیابی سرطان سینه گره‌لنفاوی منفی استفاده می‌شود و اطلاعات اضافی ارائه می‌دهد که می‌تواند استراتژی‌های درمانی را تحت تأثیر قرار دهد.
نظارت بر پاسخ به درمان
در نظارت بر پاسخ‌های درمانی، برخی تومور مارکرها ارزشمند هستند. برای مثال، گیرنده‌های استروژن در سرطان سینه به‌عنوان شاخص‌های برجسته‌ای برای انتخاب بیماران حساس به هورمون عمل میکنند که ممکن است از مداخلات درمانی خاص سود ببرند. در سرطان بیضه، سطوح آلفا-فیتوپروتئین (AFP) و گنادوتروپین کوریونی انسانی (HCG) برای نظارت بر پیشرفت بیمار و اثربخشی درمان حیاتی هستند.
شخصی‌سازی درمان
با پیشرفت در فهم زیست‌شناسی تومور، به شناسایی مارکرهای ژنتیکی و مولکولی‌ای که پاسخ‌های درمانی را پیشبینی میکنند، رسیده‌ایم. به عنوان مثال، وضعیت گیرنده اپیدرمال انسانی تیپ 2 (HER2) در سرطان سینه برای انتخاب بیمارانی که ممکن است از درمان با ترستوزوماب (هرسپتین) بهره‌برداری کنند، حیاتی است. این جنبه از تومور مارکرها تأکید بر روش‌های درمانی دارد که پروفایل مولکولی تومور بیمار را مد نظر قرار می‌دهد.
پیگیری و نظارت بر عود
استفاده از تومور مارکرها به‌ویژه پس از مداخلات جراحی معالج، در تشخیص بازگشت سرطان در بیماران نقش مهمی دارد. نظارت منظم می‌تواند سیگنال‌های هشدار اولیه برای عود بیماری فراهم کند که ممکن است اجازه مداخلات درمانی به‌موقع را بدهد .
در مجموع، کاربردهای درمانی تومور مارکرها در حال گسترش است و این موارد به دقت بیشتری در مراقبت‌های سرطان منجر می‌شود، رویکردهای درمانی سنتی را به یک استراتژی تیلور شده تبدیل میکند که مشخصات و رفتارهای بیماری مربوط به هر بیمار را در نظر می‌گیرد. با ادامه تحقیق، این کاربردها به احتمال زیاد گسترش خواهند یافت، امکان دقت بیشتر در درمان سرطان را فراهم میکنند و نتایج بیماران را بهبود می‌بخشند
اولین دیدگاه را ثبت کنید